Pantenol i alantoina skuteczne w procesach gojenia skóry.

Kosmetyki, a zwłaszcza dermokosmetyki, czyli preparaty przeznaczone do pielęgnacji i ochrony skór problematycznych, często zawierają substancje usprawniające gojenie się skóry. Przybliżymy dziś dwa takie związki, które mają długą historię używania i potwierdzone badaniami działanie: pantenol i alantoinę.

Na czym polega proces gojenia skóry?

Skóra, która uległa uszkodzeniu, musi w pierwszym etapie pozbyć się martwej tkanki, czyli dokonać samooczyszczenia. Następny jest proces przebudowy rany: migrują do niej komórki (zwłaszcza fibroblasty), tworzy się ziarnina będąca mieszanką komórek, macierzy zewnątrzkomórkowej i pączkujących naczyń krwionośnych. Gdy ziarnina zamknie ranę, pojawia się odnowiony naskórek. Gdy uszkodzeniu ulega tylko warstwa naskórkowa, tak jak bywa to w różnych dermatozach, uszkodzony naskórek powinien zostać złuszczony. Po złuszczeniu martwej tkanki warstwa podstawna warstwy rogowej skóry powinna produkować nowe komórki. Istnieją naturalne substancje, które wspomagają ten proces. Są nimi wspomniane wcześniej pantenol i alantoina. 

Pantenol

Kwas pantotenowy, czyli witamina B5, został odkryty w 1931 roku. Pantenol jest stabilnym alkoholowym analogiem kwasu pantotenowego, który ma nad nim tę przewagę, że dobrze się wchłania przez skórę. Stanowi on mieszaninę lewo- i prawoskrętnej formy tego związku. Tylko prawoskrętna forma, czyli dekspantenol, jest prowitaminą B5 i może przekształcić się w kwas pantotenowy. W przemyśle kosmetycznym wykorzystujemy mieszaninę D i L pantenolu, bo ma ona lepszą konsystencję, której wymaga proces technologiczny.

Kwas pantotenowy jest składnikiem koenzymu A. Dzięki koenzymowi A w organizmie może przebiegać wiele reakcji potrzebnych między innymi w metabolizowaniu węglowodanów, białek, hormonów oraz kwasów tłuszczowych i sfingolipidów. Zwłaszcza te dwa ostatnie są ważne dla warstw lipidowych warstwy rogowej naskórka.

Potwierdzone badaniami właściwości pantenolu stosowanego miejscowo na skórę:

1. Wykazuje działanie nawilżające, zmniejszając utratę wody z naskórka.
2. Aktywuje proliferację fibroblastów – ma to niebagatelne znaczenie dla gojenia się ran i powstawania zdrowego naskórka.
3. Wykazuje działanie przeciwzapalne, co zmniejsza rumień wywołany promieniowaniem UV.
4. Powoduje złagodzenie świądu skóry, który towarzyszy niektórym chorobom skórnym.

Korzystne działanie dekspantenolu wykazano między innymi:

• u zdrowych pacjentów ze skórą suchą – hamował utratę wody przez naskórek, skóra była bardziej nawilżona i elastyczna;
• u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry (AZS) – w badaniu pacjenci odczuwali działanie nawilżające i poprawiające barierę skórną;
• u dzieci w zapobieganiu pieluszkowemu zapaleniu skóry;
• u pacjentów z cukrzycą – stosowanie preparatów z dekspantenolem pomaga zapobiegać zakażeniom stóp u cukrzyków ze względu na wzmocnienie bariery lipidowej i promowanie gojenia;
• u osób z drobnymi skaleczeniami i narażonych na działanie wysuszających preparatów (np. środków higieny osobistej czy substancji drażniących);
• u matek karmiących w celu ochrony sutków przed pękaniem;
• u pacjentów po przeszczepie skóry po oparzeniu – skóra szybciej się goiła i szybciej ustępował świąd związany z gojeniem;
• u pacjentów ze świeżymi bliznami po oparzeniach lub bliznami przerostowymi i bliznowcami.

Pantenol jest związkiem bardzo dobrze tolerowanym przez skórę i w dzisiejszych czasach jego właściwości przydadzą się każdemu rodzajowi skóry.

Alantoina

Alantoina jest metabolitem puryn i występuje zarówno u większości ssaków (ale niestety nie u człowieka i nie u niektórych gatunków małp), jak i w świecie roślin. Znajdziemy ją w takich ziołach jak żywokost lekarski, nawrot lekarski, nostrzyk lekarski, miodunka plamista, żmijowiec zwyczajny czy lukrecja gładka. Występuje także w nasionach soi zwyczajnej, łuskach ryżu siewnego oraz łupinach owoców kasztanowca zwyczajnego.

Alantoina zastosowana na skórę:

1. Wspomaga proces regeneracji komórek.
2. Stymuluje produkcję kolagenu i proliferację komórek nabłonka, co powoduje lepsze gojenie się ran i owrzodzeń.
3. Pozytywnie wpływa na proces gojenia się blizn i poprawia ich wygląd.
4. Działa zmiękczająco.
5. Hamuje stres oksydacyjny.
6. Jest substancją hydrofilową i dlatego może zatrzymywać wodę w warstwie rogowej naskórka.
7. Pobudza mechanizmy obronne – zwiększa ilość neutrofili walczących z bakteriami.
8. Łagodzi podrażnienia spowodowane drażniącymi czynnikami zewnętrznymi.
9. Działa przeciwzapalnie, łagodząc zaczerwienienie i wzrost temperatury w miejscu zapalenia; łagodzi także ból i obrzęk.

Badania kliniczne nad alantoiną często dotyczyły preparatów, w których alantoina była jednym z kilku składników. Odnotowano ich bardzo pozytywne działanie na skórę. 

Były też prowadzone badania, gdzie alantoina była jedynym składnikiem preparatu i w tym przypadku uzyskano bardzo dobre efekty:

• Balsam na skórę z alantoiną o stężeniu 0,2% przetestowano na 109 pacjentkach ze zniszczoną, popękaną i łuszczącą się skórą. Całkowite wyleczenie osiągnięto u 95 osób, a częściową poprawę u 13 osób. Tylko jedna pacjentka z mocno zniszczoną skórą nie zareagowała na leczenie.
• Drugą grupę testowanych osób stanowiło 38 pań z wypryskiem kontaktowym. Tu całkowite wyleczenie osiągnięto u 26 osób, a częściową poprawę u 8. Brak efektu odnotowano u 4 osób.
• Balsam wypróbowano też na 31 niemowlętach z pieluszkowym zapaleniem skóry, uzyskując w pełni zdrową skórę u 20 z nich, a częściową poprawę u 2 maluchów.
• Próbę przeprowadzono na 14 osobach z zapaleniem i pękaniem warg. 11 osób wyzdrowiało, a poprawę odnotowały 2 osoby.

Powyższe próby potwierdziły fakt, że alantoina stymuluje proces gojenia się skóry. Okazuje się też, że dodatek alantoiny do kosmetyków takich jak antyperspiranty oraz preparatów myjących ze środkami powierzchniowo czynnymi zmniejsza ich działanie drażniące i wysuszające skórę. 

Alantoina jest także chętnie dodawana do kosmetyków używanych po goleniu i depilacji, by skóra lepiej się po tych zabiegach regenerowała. Dobrze się również sprawdza w kremach do suchych oraz szorstkich dłoni i stóp. Zdecydowanie warto wybierać wzbogacane nią kosmetyki po opalaniu, a także środki do pielęgnacji skóry głowy.

Alantoina łatwo wnika w skórę, nie jest toksyczna i nie powoduje efektów ubocznych. Dodatkowo warto zauważyć, że jest bardzo efektywna już w niskich stężeniach.

Kosmetyki, których używamy, często mają przeróżne składy. Ale, jak widać w przytoczonych badaniach, warto wczytać się w listę składników i wybrać te, które zawierają między innymi pantenol i alantoinę.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia:

1. Ebner F., Heller A., Rippke F., Tausch I., Topical use of dexpanthenol in skin disorders, „American Journal of Clinical Dermatology” 2002.
2. Proksch E., de Bony R., Trapp S., Boudon S., Topical use of dexpanthenol: a 70th anniversary article, „The Journal of Dermatological Treatment” 2017.
3. Arct J., Depta P., Alantoina – działanie i wykorzystanie kosmetyczne, „Polish Journal of Cosmetology” 2016.
4. Le Van P, Sternberg TH, Newcmer VD. „The use of silicones in dermatology.”, California Medicine, 1954.